فرایند توسعه و مدیریت محصول را بشناسید

یکی از مباحث بسیار مهم در شرایط امروز، تحلیل و توسعه کسب‌ و کار و به‌ دنبال آن موضوع مدیریت محصولات و توسعه آن‌ها است. مدیریت محصول دامنه بسیار وسیعی داشته و مفهوم آن در سازمان‌های مختلف  متفاوت است. اما به‌ طور کلی می‌توان گفت مدیریت یک محصول فرایندی کاملاً استراتژیک بوده که از طریق آن توسعه و ارتقای یک محصول صورت‌ گرفته و بازارهای آن راه‌اندازی می‌شود. به‌ همین دلیل توسعه و مدیریت محصول اهمیت و جایگاه بسیار ویژه‌ای در کسب‌ و کارهای امروزی پیدا کرده‌ است. در این مقاله قصد داریم به ارائه مطالبی در زمینه توسعه و مدیریت محصول بپردازیم و اهمیت و اصول و مراحل توسعه محصولات را شرح دهیم.

همان‌طور که می‌دانید مدیریت محصولات طیف و دامنه گسترده‌ای داشته و مجموعه‌ای از فعالیت‌ها را دربر می‌گیرد. یکی از این وظایف انجام تحقیقات در حوزه بازار رقبا و شناخت کاربران است. پس‌ از آن باید برنامه‌ای کاملاً استراتژیک تدوین شده و اهداف مورد نیاز تعیین شود. 
پس‌ از تدوین طرح کلی و برنامه‌ای استراتژیک با سطح بالا، باید برنامه و طرح مورد نظر به مدیران، سرمایه‌گذاران، تیم توسعه و… ابلاغ گردد و طرح اجرایی شود‌. در گام نهایی و پس‌ از طراحی و تولید محصول تازه، انجام آزمایشات کافی و معرفی محصول مورد نظر به بازار، باید به تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها اقدام گردد و بازخوردهای مورد نیاز از کاربران و مشتریان دریافت شود. 
تا مدیران بدانند که محصول چگونه بوده و باید چه چیزها و یا بخش‌هایی به آن اضافه شود تا پاسخ‌گوی نیاز بازار و کاربران باشد.

مدیریت و توسعه محصول در حال حاضر اهمیت خاصی دارد. چرا که در نتیجه‌ آن محصولی جدید تولید شده و به بازار مصرف ارائه می‌گردد. انجام این اقدامات در پیشرفت کسب‌ و کارها نیز اثرگذار است. چراکه به بهبود و افزایش بهره‌وری سازمانی کمک کرده و تضمینی برای موفقیت در بلندمدت است.
توسعه و مدیریت محصولات می‌تواند میزان موفقیت در بازار را برای یک کسب‌ و کار افزایش دهد. کاهش هزینه‌ها و مدت زمان فرآیندها یکی دیگر از علل اهمیت مدیریت و توسعه محصولات است. توسعه بخشی و مدیریت محصولات به بروز نوآوری کمک می‌کند. چیزی که در کسب‌ و کارهای امروزی برای سازمان‌های مختلف ضرورت دارد. از طریق فعالیت‌های مبتکرانه و نوآورانه می‌توان به عرضه‌ تولیدات جدید و خدماتی تازه دست زد و در بازار رقابت با شرکای کاری، ماند و به پیروزی دست یافت.

در حال حاضر ذائقه و سلیقه مصرف‌کنندگان و مشتریان به‌ طور دائمی در حال تغییر و تحول بوده و از سوی دیگر شرایط بازار و روش‌های رقابت در آن به‌ طور مداوم دچار تغییر می‌گردد. پس کسب‌ و کارها نمی‌توانند به تولیدات کنونی و خدمات فعلی خود اتکا و تمرکز داشته باشند. مشتریان در بازارهای تازه به‌ دنبال دستیابی به محصولاتی هستند که جدید، به‌صرفه و پیشرفته‌تر باشند. پس توسعه محصولات ضرورت دارد تا شرکت‌ها بتوانند موقعیت خود را حفظ کرده و به ارتقای آن نیز دست بزنند و از این طریق به سود و بازدهی مورد نظرشان دست پیدا کنند. در غیر این صورت محصولاتی از رده خارج شده خواهند داشت که به ماندن آن‌ها در بازار کمکی نمی‌کند. به‌ همین دلیل در شرایط امروز، محصولاتی تازه پا به میدان رقابت و تجارت می‌گذارند تا بتوانند نیازها و خواسته‌های مشتریان را برآورده کنند و یا حتی تا از آن‌ها نیز فراتر روند.

نوآوری محصولات یکی از پراستفاده ترین اشکال و انواع نوآوری به شمار می‌رود. از طریق به‌ کارگیری استراتژی‌های نوآوری محصولات می‌توان به بهبود ماهیت یک محصول کمک کرد و یا ویژگی‌های اصلی آن را ارتقا و بهبود بخشید. همچنین می‌توان از اجزای مختلف محصولات از پیش تولید شده استفاده کرد و یا می‌توان فناوری‌های تازه‌ای به آن‌ها افزود و یا از ترکیبی از فناوری‌های موجود با روش‌های جدید بهره برد. طبق این استراتژی‌ها می‌توان دست به تولید محصولاتی زد که پیش‌ از این تولید نشده‌اند. به‌ طور کلی ارتباطی مستقیم میان استراتژی‌های نوآوری محصول و عملکرد توسعه و مدیریت محصول وجود دارد.

همان‌طور که می‌دانید رقابت‌پذیری محصول به‌ معنای توانایی و عملکرد آن کالا، در فروش و عرضه در مقایسه با دیگر کالاها و محصولات موجود در بازارهای مصرف است. این موضوع در مدیریت و توسعه محصولات حائز اهمیت بوده و به توانایی افزایش حجم و سهم بازاری و یا سوددهی یک محصول و ماندن آن در صحنه رقابت برای یک مدت زمان طولانی نیز اشاره دارد. در این زمینه توجه به مباحثی از قبیل کیفیت نیز اهمیت قابل‌ توجهی پیدا می‌کند. چراکه بسیاری از شرکت‌های بزرگ و معتبر رمز ماندگاری محصولات خود در بازار در مدت زمان‌های طولانی را کیفیت مطرح کرده و این عامل را به‌ عنوان وجه تمایز خود با رقبای کاری‌شان برجسته ساخته‌اند. به‌ همین دلیل هم توانسته‌اند سهم عمده بازار را از آن خود کنند. در این حوزه توجه به مباحثی از قبیل شیوه طراحی و بسته‌بندی محصولات نیز اهمیت دارد. چراکه طراحی و بسته‌بندی محصولات به بهترین و درست‌ترین شکل ممکن در واقع نوعی احساس و تجربه خوشایند برای مصرف‌کننده و یا مشتری به وجود خواهد آورد. 
این نوع بسته‌بندی و طراحی قادر است به‌ طور هم‌زمان حس بینایی، لامسه و شنوایی مشتری را به کار گیرد. مشتریان با طراحی یک محصول و بسته‌بندی آن به ماهیت آن پی خواهند برد و از جزئیات آن مطلع خواهند شد.  آن‌ها از این طریق می‌توانند درک کنند که کالای مورد نظر برای چه افرادی تولید شده و آیا به خرید آن دست بزنند یا خیر. تیم توسعه و مدیریت محصول می‌توانند پیش‌ از اقدام به طراحی بسته‌بندی محصولات به چند نکته اساسی توجه کنند. برای نمونه بدانند که قرار است چه کالایی را به فروش برسانند و مشتریان و مخاطبان کالاها و محصولات آن‌ها چه کسانی هستند. همچنین باید بدانند که تمایل دارند محصولات خود را از چه مسیری به دست مشتریان برسانند. با توجه به این نکات می‌توانند طراحی و یا بسته‌بندی را برای کالای خود در نظر بگیرند که مناسب‌ترین و کامل‌ترین است.

مراحل توسعه محصول تمامی فعالیت‌ها و اقداماتی را در بر می‌گیرد که طی آن یک شرکت به رقابت‌پذیری محصولات خود فکر کرده و سعی دارد به طراحی و بسته‌بندی محصولات خود به‌ صورت اصولی و مطابق با استانداردهای روز دست بزند. طی این اقدامات تجاری سازی محصولات صورت پذیرفته و در نهایت به ارزیابی و اصلاح عملکرد محصولات اقدام می‌گردد. در ادامه به شرح مختصر اصول و مراحل توسعه محصول خواهیم پرداخت.

در فرایند و مراحل توسعه محصول، ایده پردازی جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. طی این گام تعریفی اولیه برای مفهوم محصول ارائه خواهد شد. پس‌ از آن به تحلیل کسب‌ و کار پرداخته و بر روی بازار پژوهش‌های اساسی صورت می‌گیرد. 
در این گام باید تمامی تهدیدهای بازار و فنی مورد ارزیابی قرار بگیرد. این اقدامات به‌ طور معمول توسط یک تیم انجام‌ شده و ایده‌های مختلف ارزیابی می‌گردد تا در نهایت بهترین نظرات اولویت‌بندی و اجرایی شوند. در واقع در گام ایده پردازی و یا تولید ایده تیم به‌ طور کامل درگیر یافتن یک ایده مناسب برای تولید یک محصول جدید می‌شود. 
پس باید ایده‌های بسیار زیادی مطرح شوند تا در نهایت به ایده‌ای دست پیدا کنند که ارزش و اهمیت دنبال کردن دارد.  پس‌ از ارائه‌ ایده‌ها باید غربالگری صورت بگیرد. به این معنا که ایده‌های ارزشمند و قابل پیگیری از میان ایده‌های ارائه‌ شده پیدا شده و تعقیب و پیگیری شوند. 
در این مرحله مدیر محصول نقش اساسی برعهده دارد. چراکه وی باید ایده‌های گوناگون را به‌ درستی ارزیابی نموده تا تیم توسعه با ایده‌های شکست‌ خورده پیش نرود. وی باید به بازخورد مشتریان توجه کند و شبکه‌های اجتماعی و دیگر فضاها را به‌ دقت ارزیابی نماید. 
از سوی دیگر او باید سازگاری ایده‌ها با استراتژی‌های شرکت و نظرات و درخواست‌های مشتریان را مورد سنجش قرار دهد تا به این اطمینان دست پیدا کند که مسیر درستی در پیش گرفته شده‌ است. در غیر این صورت تیم توسعه محصول، زمان و هزینه بسیار زیادی را از دست خواهد داد.

پس‌ از گام ایده پردازی به گام تعریف محصول می‌رسیم. در این مرحله باید تعریف ارائه‌ شده از محصول به‌ طور کامل صیقل‌ خورده و مدیر به این اطمینان دست پیدا کند که تمامی مجموعه، پیش نیازها و درخواست‌های مشتریان را درک کرده‌اند. 
در این مرحله تیم طراحی و توسعه سعی دارند تمامی جزئیات مربوط به ابعاد فنی محصول را بررسی کنند و بازار و جوانب تجاری آن را نیز مورد ارزیابی قرار دهند. در بعضی از مواقع نمونه‌های آزمایشی محصولات و یا ماکت‌های آن‌ها ساخته خواهند شد تا بازخوردهای ابتدایی از عملکرد محصول در بازار به دست آید. 
اگر این مرحله با موفقیت سپری شود طراحی مفهوم آغاز خواهد شد. تیم طراحی می‌توانند در این گام به تصویرسازی محصول نهایی دست بزنند و آن را در برابر دیدگان مشتریان قرار دهند. در این گام می‌توان به تحلیل تجارت نیز دست زد. یعنی تیم طراح و توسعه با نگاه به محصولات مشابهی که در بازار وجود دارند، به برنامه‌ریزی‌های مورد نیاز برای توزیع محصول دست بزنند و برای استراتژی توزیع، برنامه‌ریزی کنند. 
از طریق این اقدامات تیم طراحی و توسعه، به این اطمینان دست خواهند یافت که حاشیه سود برگشتی با ظرفیت‌های سازمان به‌ طور کامل تطابق دارد. حتی در این مرحله می‌توان به بررسی هزینه‌های توزیع و برآورد آن‌ها نیز دست زد تا معیارهای برگشت سرمایه و یا نرخ بازده داخلی هم محاسبه شود.

در این مرحله تیم توسعه محصول، یک برنامه تجاری و پر از جزئیات دقیق تدارک می‌بینند و سرمایه‌گذاری شرکت بر توسعه محصول را توجیه می‌کنند. در این گام پژوهش‌های گسترده‌ای بر روی بازار انجام گرفته و رویکرد و استراتژی‌هایی واضح برای مدیریت پروژه در نظر گرفته می‌شود. بررسی امکان رقابت‌پذیری محصول و جایگاه آن در بازار یکی دیگر از اقدامات اساسی در این مرحله است. از سوی دیگر یک مدل مالی برای آن تدارک دیده می‌شود تا سهم محصول در بازار را به‌ صورت فرضی پیش‌بینی کند. در این گام می‌توان به قیمت‌گذاری محصولات هم اقدام کرد. اگر محصولات جدید محسوس و یا ملموس باشند امکان‌پذیری تولید انبوه آن‌ها نیز بررسی خواهد شد تا سرمایه‌گذاران به‌ طور دقیق بدانند که قرار است بر روی چه چیزی سرمایه‌گذاری کنند و یا عملکرد محصول در بازار چگونه خواهد بود. در بسیاری از موارد تیم طراحی و توسعه در این مرحله به بازاریابی آزمایشی نیز اقدام می‌کنند. چراکه اکنون محصولی در دست دارند که می‌توانند به مشتریان خود نشان دهند و بازخوردهای ابتدایی را دریافت کنند.

در این مرحله تیم طراحی و توسعه، تمرکز اصلی خود را بر طراحی مو به‌ مو و دقیق محصول مطابق با گام‌های قبل قرار می‌دهند. اما سعی خود را به کار می‌گیرند تا نسخه آزمایشی کالا را نیز صیقل بزنند. در بسیاری از موارد در این مرحله تیم توسعه سعی می‌کنند ارتباط خود را با مشتریان نیز حفظ کرده و به‌ صورت دائمی بازخوردهای آن‌ها را دریافت نمایند و سپس آن‌ها را در نسخه‌ آزمایشی پیاده‌سازی و اجرایی کنند. در این شرایط تیم بازاریابی و فروش هم بیکار نمانده و پلتفرم‌هایی را راه‌اندازی می‌کنند تا از طریق آن‌ها از محصول تازه، پشتیبانی به عمل آورند.

اعتبارسنجی و ارزیابی محصول به این منظور صورت می‌پذیرد تا تیم توسعه به این اطمینان دست پیدا کنند که محصول تازه طراحی‌ شده، مطابق با برنامه‌ریزی‌ها کار می‌کند و توانسته اعتبار کافی را در بازار و در دیدگاه مشتریان به دست آورد. با ارزیابی محصول و تست آن، تیم توسعه به این نکته پی خواهند برد که مدل مالی تدارک‌ دیده‌ شده برای آن مناسب است یا خیر. در حقیقت در این مرحله تمامی امور تحت بازرسی دقیق قرار می‌گیرد تا اگر چیزی نیازمند اصلاح و یا بهبود بخشی است به آن رسیدگی شود و آخرین اصلاحات برای پیاده‌سازی محصول صورت بگیرد.

در این مرحله از مراحل توسعه محصول، تیم توسعه و طراحی تمامی چیزهایی را که برای ارسال محصول به بازار مورد نیاز است را فراهم می‌کنند. برای نمونه برنامه‌های بازاریابی و فروش تدارک دیده می‌شود و یا حتی به آموزش فروش محصول اقدام می‌گردد. در این مرحله، محصول نهایی ساخته‌ شده و یا نمونه نرم‌افزاری آن، عرضه شده و امکان فروش آن‌ هم وجود دارد. پس تیم مدیریت و توسعه محصول به عملیاتی کردن فرآیند تولید دست زده و به معرفی آن اقدام می‌کنند.