شناخت و بهینه‌سازی اجزای مدل کسب و کار

مدل کسب و کار ارائه الگو منطق یک سازمان در چگونگی خلق، ارائه و کسب ارزش است. به زبان ساده‌تر مدل کسب و کار به معنای برنامه ریزی مشخص یک شرکت برای رسیدن به سودآوری است. این که چه کالاهایی باید به مشتریان عرضه شود، چگونه ارتباط موثر با مشتریان حف شود، منابع و زیرساخت مورد نیاز برای توسعه سازمان بر اساس نیاز جامعه کدام است و… از جمله سوالاتی است که در نهایت به خلق الگوی مدل کسب و کار می‌انجامد. 
با توجه به نکاتی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، مدل کسب و کار به عنوان یک طرح کلی برای تدوین استراتژی عمل می‌کند تا استراتژی مناسب از طریق ساختارها، فرایندها و سیستم‌های سازمانی پیاده‌سازی شود. 

مدل کسب و کار جایگزینی برای تدوین استراتژی نیست بلکه با آن همپوشانی دارد. عموما استراتژی‌های سازمانی شامل تمرکز بر مأموریت ها، چشم اندازها، محصولات و خدمات، حوزه جغرافیایی و شناخت مشتریان و نیازهای آن‌ها است. 
منظور از مدل کسب و کار ارائه طرحی است که بازخورد مناسبی به استراتژی سازمان داده و موجب اصلاح و تغییر آن در زمان‌های مقتضی شود. در واقع مدل کسب و کار نشان می‌دهد که یک سازمان چگونه می‌تواند با استفاده از نوآوری سودآور و پولساز باشد. 

در طول سالیان متمادی، نظریه پردازان مختلف، هزاران جزء اصلی برای مدل کسب و کار معرفی کرده اند. در نهایت با بررسی انواع مختلفی از مدل‌های کسب و کار، ده جزء اصلی به عنوان اجزای مدل کسب و کار معرفی شده‌اند که عبارتند از: 

1. تولیدکننده

هر مدل کسب و کار یک نهاد اصلی دارد که مسئول ارائه محصول یا خدمات است. گاهی ممکن است یک سازمان به جای تولیدکننده محصول، حمل کننده یا عرضه کننده محصول باشد که در چنین مدل‌هایی به آن سازمان تولیدکننده سیستم تحویل گفته می‌شود. 

2. ارزش پیشنهادی

منظور از ارزش پینهادی، قیمت یا ارزش محصول سازمان در ازای پاسخگویی به نیازها یا رفع مشکلات مصرف کنندگان است. ارزش پیشنهادی در اکثر موارد یک محصول فیزیکی است اما گاهی ممکن است خدمات نیز گزاره ارزش محسوب شوند. به طور مثال در سازمان‌هایی که فروش یک محصول مثل خودرو یا لوازم منزل با خدمات تعمیر و نگهداری ارائه می‌شود. 

3. بخش‌بندی بازار هدف

منظور از بازار هدف در این جزء مدل کسب و کار گروهی از مخاطبان یا مصرف کنندگان هستند که سازمان قصد دارد محصولات خود را به آن‌ها عرضه کند. در بازارهایی که محصولات یکسان و مشابهی وجود دارد اضافه کردن بخش‌های مختلف می‌تواند پتانسیل جذب مشتری را افزایش دهد. 

4. کانال توزیع

منظور از کانال توزیع همه عوامل دخیلی در ارسال محصول به بازار هدف و رساندن آن به دست مشتری است. این عوامل شامل تبلیغات، خرده فروشی و… می‌شود. این عوامل پل ارتباطی میان کسب و کار و مصرف کننده به شمار می‌روند. 

5. ارتباط با مشتری

این جزء شامل همه مواردی می‌شود که به سازمان کمک می‌کند تا با مشتریان و مخاطبین هدف ارتباط داشته و اعتماد آن‌ها را جلب کرده و آن‌ها را ترغیب به خرید محصول نماید. در این مرحله است که برند کسب و کار شناخته شده و به رسمیت شناخته می‌شود. 

6. تخصیص منابع و ارزش

در این جزء از مدل کسب و کار چگونگی فعالیت ها، کارکنان و منابع لازم برای تولید محصول استفاده می‌شود. به همه این موارد زنجیره ارزش گفته می‌شود. این پیکربندی بر اساس هزینه و درآمد انجام می‌گیرد. 

7. قابلیت‌های کلیدی سازمان

منظور از قابلیت‌های سازمان در این بخش، دانش، مهارت ها، توانایی و تخصص مورد نیاز برای تولید یک محصول یا خدمت است. چنین عواملی ارتباط مستقیم با خلاقیت و نوآوری مدیریت و اعضای سازمان خواهد داشت. 

8. شبکه شرکاء

این جزء از مدل کسب و کار، نشان دهنده توافق بین سازمان یا کسب و کار با شرکت‌ها و افراد دیگر است که برای ارائه محصول به بازار ضروری است. این شرکاء شامل تامین کنندگان مواد اولیه، خرده فروشان، شرکت‌های باربری، آژانس‌های تبلیغاتی، رسانه‌ها و… می‌شود. معمولا سودآوری یک سازمان یا کسب و کار به همکاری با این عوامل بستگی خواهد داشت. 

9. ساختار هزینه

این جزء بیان کننده هزینه مورد نیاز برای تولید محصول یا ارائه خدمات در یک سازمان است. ساختار هزینه شامل همه هزینه‌های ثابت از جمله جاره یا پرداخت اقساط وام و هزینه‌های متغیر از قبیل تحقیق و توسعه، بازاریابی، حمل‌ونقل و حقوق و دستمزد می‌شود و نسبت هزینه‌های ثابت به هزینه‌های متغیر، نشان دهنده ساختار هزینه در یک سازمان یا کسب و کار است. 

مدل کسب و کار یکی از مهمترین عناصر در موفقیت یک کسب و کار به شمار می‌رود. با شناخت دقیق مدل کسب و کار و اجزای آن یک سازمان یا کسب و کار می‌تواند بهترین راهبردها را جهت رشد و توسعه ارائه کند. ضمن این که چنین شناختی به صاحبان کسب و کار کمک می‌کند تا از ریسک‌ها و فرصت‌های موجود در بازار آگاه شده و از آن برای رشد و توسعه کسب و کار خود استفاده کنند. در نهایت این شناخت به تصمیم گیری‌های بهتر می‌انجامد. 
بدون شناخت اجزای اصلی مدل کسب و کار، ارائه هر نوع مدلی غیر ممکن به نظر می‌رسد و صورت‌عدم شناخت ممکن است یک کسب و کار با مشکلات مالی مواجه شده و یا در ایجاد شرایط تصمیم گیری و توسعه موفق عمل نکند. 
در واقع اجزای اصلی مدل کسب و کار نقش مهمی در شکل دهی به مدل کسب و کار داشته و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند. 
اجزای اصلی مدل کسب و کار با یکدیگر ارتباطات سازنده‌ای دارند و هر تغییری در هریک از آن‌ها می‌تواند تأثیراتی بر سایر اجزاء و در نهایت در عملکرد کلی مدل کسب و کار داشته باشد. به طور مثال در صورت‌عدم اجرای بهینه فرآیندها تأثیرات منفی روی تولید یا ارائه محصول و خدمات را شاهد خواهیم بود و همین امر عملکرد کلی مدل کسب و کار را تحت تأثیر قرار خواهد داد. 

از آنجایی که همه اجزای مدل کسب و کار با هم در ارتباط بوده و عملکرد هریک بر دیگری و همچنین بر مدل کلی کسب و کار تأثیرگذار است، بهینه‌سازی اجزای کسب و کار و اصلاح آن‌ها می‌تواند شرایط کسب و کار را به طور کلی دگرگون ساخته و زیرساخت‌ها را برای رسیدن به سودآوری و موفقیت فراهم سازد. 
از سوی دیگر بهینه‌سازی اجزای کسب و کار می‌تواند بر همه تصمیمات راهبردی تأثیرگذار باشد. با تعیین یک مدل کسب و کار مناسب (در نتیجه بهینه‌سازی اجزاء) سازمان یا کسب و کار یم تواند تصمیمات راهبردی خود را بهبود بخشیده و حرکت رو به رشدی را به همراه دارد. تصمیمات راهبردی در نتیجه بهینه‌سازی اجزاء مدل کسب و کار شامل تجدید نظر در نوع محصولات یا خدمات (نوآوری در تولیدات) تغییرات در زنجیره تأمین، توسعه بازارهای جدید، شناخت و جستجوی بازارهای هدف، یافتن شرکاء و ایجاد ارتباطات کارآمدتر و… می‌شود. 
مهمترین رکن در بهبود اجزاء مدل کسب و کار
اصلی‌ترین رکن در بهبود اجزاء مدل کسب و کار نوآوری است. نوآوری در مدل کسب و کار و بهینه‌سازی اجزای آن می‌تواند به یافتن روش‌ها و راهکارهای جدید برای عملکرد بهینه کسب و کار منجر شود. به این ترتیب می‌توان گفت کسب و کارها باید به دنبال فرصت‌های جدید و راهکارهای مدرن و خلاقانه برای بهبود اجزاء مدل کسب و کار، فرآیندها، افزایش بهره وری و افزایش درآمد باشند. 
نوآوری را می‌توان اصلی‌ترین برگ برنده کسب و کار برای رقابت موفقیت‌آمیز با رقبا و به دست آوردن بازارهای جدید دانست. 
در نهایت می‌توان گفت که بهینه‌سازی اجزای کسب و کار منجر به ایجاد بهترین مدل کسب و کار و یا اصلاح مدل کسب و کار در شرایط بهینه برای دستیابی به عملکرد موثر‌تر می‌شود. چنین رویکردی موفقیت در توسعه، رشد و درآمدزایی کسب و کار را به همراه دارد.