انواع منابع مالی، مدیریت و نحوه تامین آن‌ها

یکی از اقدامات اساسی و ضروری در مدیریت کسب و کار، مدیریت منابع مالی است. مدیریت منابع مالی به طور کلی به مجموعه راهکارها و روش‌هایی گفته می‌شود که از طریق اجرا و پیاده سازی آن‌ها، چرخه مالی یک مجموعه تامین می‌گردد. در واقع از طریق مدیریت مالی منابع، می‌توان به یک دید کلی از اوضاع اقتصادی یک سازمان دست پیدا کرد. در مدیریت مالی منابع، از اصول اقتصادی مطرح در جهان به منظور حل مسائل اقتصادی و مالی پیش روی یک مجموعه استفاده شده و نقش اصلی یک مدیر مالی، تخصیص و استفاده بهینه از منابع مالی آن مجموعه است. در این مقاله قصد داریم به انواع منابع مالی، مدیریت و نحوه تامین این منابع بپردازیم. اما پیش از ورود به بحث لازم است با مدیر و مدیریت کسب و کار آشنایی بیشتری پیدا کنید.

مدیریت کسب و کار به طور کلی به مجموعه عملیات‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که با انجام آن‌ها افراد مختلف یک سازمان سازماندهی می‌شوند تا به اهدافی که مدنظر مجموعه است، دست پیدا کنند. فردی که وظیفه سازماندهی این افراد را برعهده دارد باید این توان و مهارت را داشته باشد تا از منابع موجود در سازمان به بهترین نحوممکن استفاده کرده و رضایت ذینفعان، سهامداران، کارکنان، مشتریان و ... را به دست آورد. در واقع مهمترین وظایف و ماموریت اصلی مدیران کسب و کارها ایجاد سود برای صاحبان کسب و کار و یا سهامداران است. چنین افرادی باید بتوانند محصولاتی نوآورانه و با ارزش تولید کرده و با قیمت‌های منطقی و مناسب در اختیار مصرف کنندگان قرار دهند. 
یکی دیگر از و وظایف و مسئولیت‌هایی که بر عهده این افراد قرار می‌گیرد رسیدگی به امور مالی مجموعه مورد نظر است. همان‌طور که می‌دانید مدیریت صحیح امور و منابع مالی برای یک کسب و کار حائز اهمیت اساسی بوده و یکی از فاکتورها و عوامل تعیین کننده بقا و حفظ یک شرکت است. از سوی دیگر برای رشد یک کسب و کار و یا توسعه بخش‌های مختلف آن به طور مسلم به خرید برخی از مواد اولیه نیاز داریم و یا لازم است در بخش و یا بخش‌هایی خاص سرمایه‌گذاری انجام شود. برای اجرای تمامی این عملیات‌ها به سرمایه و تأمین منابع مالی نیاز پیدا خواهید کرد. هرچه مدیر یک کسب و کار شایسته‌تر بوده و بهتر بتواند در مورد امور مالی، برنامه ریزی کرده و یا دست به تصمیم گیری هوشمندانه‌تری، بزند ارزش بسیار بالاتری برای سازمان به وجود خواهد آورد. به طور کلی ادامه فعالیت یک کسب و کار و یا رونق بخشی و توسعه آن بستگی بسیار زیادی به مسائل مالی داشته و لذا نقش منابع مالی در سازمان و شیوه تامین و تخصیص بهینه آن‌ها بسیار برجسته و مهم است.

یک سازمان باید شامل بخش‌های متنوع از جمله مدیریت امور مالی و یا مدیریت منابع انسانی باشد تا بتواند به اهداف پیش روی خود دست پیدا کند. از سوی دیگر مدیریت منابع مالی نقش قابل توجهی در جلوگیری از انحراف مسیر اصلی یک سازمان داشته و اجازه نمی‌دهد مجموعه از مسیر اصلی خود خارج شود.
مدیریت مالی منابع، روشی بسیار مناسب و گزینه‌ای کارآمد و ایده‌آل به منظور کنترل هرچه بهتر و بیشتر فعالیت‌های مالی یک سازمان بوده و به فرایند تهیه بودجه و سرمایه، استفاده از وجوه، حسابداری، پرداخت‌ها، ارزیابی ریسک‌ها و خطرات پیش روی یک سازمان ارتباط پیدا می‌کند. مدیر مالی و یا مدیر منابع مالی در یک سازمان با این هدف به وجود آمده که به شرکت‌های مختلف در امور مربوط به برنامه ریزی مالی کمک کند و به بهبود سودآوری و افزایش ارزش و اعتبار یک کسب و کار مدد برساند.

1. تامین مالی عمومی (Public Finance)

تامین مالی عمومی به مدیریت منابع مالی دولت‌ها و دیگر نهادهای دولتی اشاره دارد که در جهت تأمین بودجه و پرداخت هزینه‌های مختلف به کار می‌رود. دولت‌ها از طریق سیاست‌های مالی و بودجه‌ای، می‌توانند به تخصیص بهینه منابع در اقتصاد کمک کنند. یکی از اهداف اصلی تامین مالی عمومی، جلوگیری از شکست بازار و ایجاد توازن در توزیع درآمد و ثبات اقتصادی است.

در این روش، دولت‌ها بخش زیادی از منابع مالی مورد نیاز خود را از طریق دریافت مالیات تأمین می‌کنند. مالیات‌ها به عنوان یکی از منابع درآمد پایدار برای دولت‌ها، امکان اجرای پروژه‌های عمومی و ارائه خدمات به شهروندان را فراهم می‌آورند. علاوه بر مالیات، دولت‌ها از طریق وام‌ها و انتشار اوراق قرضه نیز می‌توانند منابع مالی بیشتری برای پروژه‌های بزرگ ملی مانند ساخت زیرساخت‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و بهداشت فراهم کنند.

در این راستا، دولت‌ها به طور مستقیم بر نحوه مصرف منابع و تخصیص بودجه به بخش‌های مختلف نظارت دارند. مدیریت این منابع باید با هدف دستیابی به رشد اقتصادی و تأمین منافع عمومی انجام گیرد. بدین ترتیب، تامین مالی عمومی به دولت‌ها این امکان را می‌دهد تا از بی‌نظمی‌های بازار جلوگیری کنند و به توزیع عادلانه‌تر ثروت و منابع در جامعه کمک کنند. در شرایط بحران‌های مالی یا رکود اقتصادی، سیاست‌های تامین مالی عمومی از طریق تخصیص منابع بیشتر به بخش‌های حساس می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌ها و افزایش رشد پایدار اقتصادی ایفا کند.

2. تامین مالی شرکتی (Corporate Finance)

تامین مالی شرکتی یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های مدیریت مالی در هر کسب‌وکاری است. این روش شامل تأمین سرمایه مورد نیاز برای شروع، توسعه و ادامه فعالیت‌های شرکت‌ها می‌شود. در واقع، مدیریت مالی شرکتی وظیفه دارد که بهترین راه‌های تامین سرمایه را برای شرکت انتخاب کرده و به مدیریت بهینه منابع کمک کند.

یکی از رایج‌ترین روش‌های تامین مالی شرکتی، استفاده از سرمایه‌گذاری‌های سهامی است. در این حالت، شرکت‌ها بخشی از سهام خود را به سرمایه‌گذاران می‌فروشند تا منابع مالی مورد نیاز برای توسعه یا اجرای پروژه‌های جدید را فراهم کنند. سرمایه‌گذاران در ازای خرید سهام، مالک بخشی از شرکت شده و از سود حاصل از فعالیت‌های آن بهره‌مند می‌شوند.

علاوه بر فروش سهام، کسب‌وکارها می‌توانند از انواع وام‌ها و ترتیبات اعتباری برای تأمین منابع مالی استفاده کنند. این وام‌ها می‌توانند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشند و معمولاً بر اساس نیاز شرکت و شرایط بازار مالی تعیین می‌شوند. برخی از کسب‌وکارهای نوپا به خصوص استارتاپ‌ها، سرمایه خود را از طریق سرمایه‌گذاران فرشته یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) تامین می‌کنند. این سرمایه‌گذاران با ارائه سرمایه اولیه به شرکت‌ها در ازای بخشی از سهام، به توسعه آن‌ها کمک می‌کنند.

در نهایت، انتخاب روش مناسب برای تامین مالی شرکتی بستگی به نوع کسب‌وکار، مرحله توسعه شرکت و نیازهای مالی آن دارد. هر کسب‌وکار باید به دقت مزایا و معایب هر روش را بررسی کند تا بتواند به رشد پایدار و موفقیت دست یابد.

3. تامین مالی شخصی/خصوصی (Personal Finance)

تامین مالی شخصی یا خصوصی به مدیریت منابع مالی افراد و خانوارها اطلاق می‌شود. این نوع تامین مالی با تمرکز بر تجزیه و تحلیل وضعیت مالی کنونی فرد، نیازهای آتی او و تنظیم برنامه‌های مالی مناسب برای دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت صورت می‌گیرد. تامین مالی شخصی شامل مواردی همچون پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی بازنشستگی، بیمه و مدیریت بدهی‌ها است.

اولین قدم در تامین مالی شخصی، ارزیابی وضعیت مالی فعلی فرد یا خانوار است. این ارزیابی شامل درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها و بدهی‌های کنونی است. پس از این مرحله، نیازهای مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت شناسایی می‌شوند. نیازهای کوتاه‌مدت ممکن است شامل خرید کالاهای روزمره یا پرداخت بدهی‌های معوقه باشد، در حالی که نیازهای بلندمدت می‌تواند شامل خرید خانه، تحصیل فرزندان یا پس‌انداز برای دوران بازنشستگی باشد.

پس از شناسایی این نیازها، برنامه‌ای برای دستیابی به اهداف مالی تدوین می‌شود. این برنامه ممکن است شامل افزایش پس‌انداز، کاهش هزینه‌های غیرضروری، یا سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با بازدهی بالا باشد. یکی از ابزارهای مهم در تامین مالی شخصی، استفاده از بیمه‌هاست که به مدیریت ریسک و حفاظت از دارایی‌های فرد کمک می‌کند.

تامین مالی شخصی به افراد کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر منابع مالی خود داشته باشند و به تصمیمات هوشمندانه‌تری در زمینه سرمایه‌گذاری و مدیریت مالی برسند. مدیریت بهینه منابع شخصی می‌تواند به افراد کمک کند تا نه تنها به اهداف مالی خود دست یابند، بلکه در برابر بحران‌ها و تغییرات ناگهانی اقتصادی نیز محافظت شوند.

4. روش‌های تامین منابع مالی داخلی و خارجی

در شرکت‌های در حال رشد و توسعه، تامین منابع مالی یکی از اصلی‌ترین چالش‌هاست. این شرکت‌ها برای رشد و گسترش فعالیت‌های خود به منابع مالی بیشتری نیاز دارند و از این رو به دنبال استفاده از روش‌های مختلف تامین منابع مالی هستند. این روش‌ها می‌توانند شامل منابع داخلی یا خارجی باشند.

منابع داخلی معمولاً شامل پس‌اندازها، سود انباشته، و فروش دارایی‌های غیرضروری شرکت است. از سوی دیگر، منابع خارجی شامل وام‌های بانکی، فروش سهام شرکت، یا جذب سرمایه‌گذاران جدید می‌شود. در بسیاری از موارد، ترکیبی از منابع داخلی و خارجی برای تامین منابع مالی به کار گرفته می‌شود تا شرکت‌ها بتوانند رشد پایداری را تجربه کنند.

شرکت‌های نوپا و در حال رشد معمولاً از وام‌های بانکی و فروش سهام به عنوان منابع اصلی تامین مالی استفاده می‌کنند. وام‌های بانکی به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند تا سرمایه لازم برای پروژه‌های جدید یا توسعه زیرساخت‌ها را فراهم کنند، در حالی که فروش سهام به جذب سرمایه‌گذاران جدید و افزایش سرمایه کمک می‌کند.

انتخاب بین منابع داخلی و خارجی بستگی به نیازهای شرکت، شرایط بازار و سطح ریسک‌پذیری مدیران دارد. در نهایت، مدیریت درست منابع مالی داخلی و خارجی می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا به اهداف توسعه‌ای خود دست یابند و موقعیت خود را در بازار تقویت کنند.

5. تامین مالی کوتاه‌مدت

تامین مالی کوتاه‌مدت به روش‌هایی اشاره دارد که شرکت‌ها و کسب‌وکارها برای تامین نیازهای مالی موقت و جاری خود استفاده می‌کنند. این نوع تامین مالی معمولاً برای دوره‌های زمانی کمتر از یک سال به کار می‌رود و برای پوشش هزینه‌های عملیاتی یا خرید دارایی‌های جاری مانند مواد اولیه یا موجودی کالا استفاده می‌شود.

از جمله روش‌های رایج در تامین مالی کوتاه‌مدت، می‌توان به اعتبار تجاری، وام‌های بانکی کوتاه‌مدت، وام موسسات تجاری و صدور اسناد تجاری اشاره کرد. در اعتبار تجاری، تامین‌کنندگان به کسب‌وکارها اجازه می‌دهند تا کالاها یا خدمات را خریداری کنند و هزینه آن‌ها را در آینده پرداخت کنند. این روش به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به نقدینگی فوری، به خرید مواد اولیه یا کالاهای مورد نیاز بپردازند.

وام‌های بانکی کوتاه‌مدت نیز یکی از روش‌های محبوب تامین مالی برای کسب‌وکارهاست. این وام‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کند تا نیازهای فوری خود را تامین کنند و در زمان مقرر بدهی‌های خود را پرداخت کنند. بهره این وام‌ها معمولاً پایین‌تر از وام‌های بلندمدت است و به عنوان یکی از ابزارهای اصلی تامین مالی کوتاه‌مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

صدور اسناد تجاری نیز روشی دیگر برای تامین مالی کوتاه‌مدت است. شرکت‌ها می‌توانند اسناد تجاری خود را به موسسات مالی یا بانک‌ها بفروشند و در ازای آن نقدینگی فوری دریافت کنند. این روش به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا بدون فروش سهام یا افزایش بدهی‌های بلندمدت، به منابع مالی مورد نیاز دست یابند.

6. تامین مالی بلندمدت

تامین مالی بلندمدت به روش‌هایی اشاره دارد که شرکت‌ها برای تامین منابع مالی خود برای دوره‌های طولانی‌تر، معمولاً بیش از یک سال، استفاده می‌کنند. این نوع تامین مالی برای پروژه‌های بزرگ، توسعه زیرساخت‌ها و خرید دارایی‌های ثابت مانند تجهیزات و ماشین‌آلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از جمله ابزارهای تامین مالی بلندمدت می‌توان به سهام عادی، سهام ممتاز، اوراق قرضه و اوراق مشارکت اشاره کرد. سهام عادی به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا بخشی از مالکیت شرکت را به دست آورند و از سودهای آتی آن بهره‌مند شوند. انتشار سهام عادی یکی از روش‌های محبوب برای جذب سرمایه است، به ویژه در شرکت‌های بزرگ و دارای سابقه.

سهام ممتاز نوعی از سهام است که به دارندگان آن حقوق بیشتری نسبت به سهام عادی می‌دهد، مانند اولویت در دریافت سود تقسیمی. اوراق قرضه نیز یکی از ابزارهای محبوب تامین مالی بلندمدت است. شرکت‌ها از طریق انتشار اوراق قرضه، سرمایه‌گذاران را جذب می‌کنند و در مقابل تعهد می‌دهند که در تاریخ معین، اصل و سود آن را به سرمایه‌گذاران بازپرداخت کنند.

این روش‌ها به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند که پروژه‌های بزرگ و بلندمدت خود را تامین مالی کنند و رشد پایدار و استراتژیک داشته باشند.

7. متداول‌ترین روش‌های تامین مالی خارجی

تامین مالی خارجی به روش‌هایی اشاره دارد که شرکت‌ها و کسب‌وکارها برای جذب منابع مالی از منابع خارج از شرکت یا حتی کشور خود استفاده می‌کنند. این روش‌ها می‌توانند به ویژه برای شرکت‌هایی که به دنبال گسترش در بازارهای بین‌المللی یا جذب سرمایه‌گذاران جدید هستند، مفید باشند.

از جمله روش‌های متداول تامین مالی خارجی، وام بانکی و سرمایه سهمی است. وام‌های بانکی خارجی به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند تا از موسسات مالی بین‌المللی یا بانک‌های خارج از کشور وام دریافت کنند و سرمایه لازم برای توسعه فعالیت‌های بین‌المللی خود را تامین کنند.

فروش سهام عادی نیز یکی دیگر از روش‌های تامین مالی خارجی است. شرکت‌ها می‌توانند بخشی از سهام خود را به سرمایه‌گذاران خارجی بفروشند و از این طریق منابع مالی بیشتری جذب کنند. همچنین، سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر (Venture Capital) یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی می‌توانند منابع مالی لازم برای پروژه‌های بزرگ و نوآورانه شرکت‌ها را تامین کنند.

این روش‌ها به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند که منابع مالی جدید و متنوعی برای توسعه کسب‌وکار خود جذب کنند و در عین حال، ریسک‌های مربوط به تامین مالی داخلی را کاهش دهند.

در مدیریت منابع مالی یک کسب و کار به موضوعات مختلفی برخورد می‌کنیم. در این حوزه تصمیم گیری‌های متنوعی هم صورت می‌پذیرد تا از طریق آن‌ها انواع منابع مالی مورد نیاز شرکت و یا مجموعه تدارک دیده شده و یا به تخصیص منابع مالی اقدام گردد. یکی از مهم‌ترین مباحث در این حوزه، اجزا و یا عناصر مدیریت منابع مالی است که شامل تصمیمات سرمایه گذاری، تصمیمات مالی، تصمیم گیری در خصوص تقسیم سود، تجزیه و تحلیل‌های مالی، تجزیه و تحلیل مغایرت‌ها و .. است. در ادامه به شرح مختصر هر کدام از این عناصر کلیدی خواهیم پرداخت.

تصمیمات سرمایه گذاری

یکی از مهمترین مباحث در حوزه مدیریت مالی منابع، سرمایه گذاری در دارایی‌های ثابت و یا تخصیص بودجه به دارایی‌های مختلف است. این نوع از تصمیمات، تصمیم گیری در حوزه بودجه سرمایه هستند. بخش دیگری از این تصمیمات نیز به سرمایه گذاری در دارایی‌های فعلی شرکت مربوط بوده و تصمیمات سرمایه در گردش، نام گرفته‌اند.

تصمیمات مالی

سعی و تلاش اصلی مدیر مالی در این موارد، افزایش بودجه و سرمایه شرکت با استفاده از منابع مختلف است. تصمیمات مالی در حالت معمول با در نظر گرفتن شاخص‌ها و یا فاکتورهایی اتخاذ می‌گردند. از جمله این عوامل می‌توان به نوع منبع اشاره کرد و یا دوره‌های تامین مالی منابع، هزینه‌ها و دوره بازگشت سرمایه را نام برد.

تصمیم گیری در حوزه تقسیم سود 

یکی از وظایف و نقش‌های اصلی یک مدیر مالی، تصمیم گیری در خصوص تقسیم سود و یا توزیع سود خالص است. همان‌طور که می‌دانید سود خالص یک مجموعه را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد. این دو بخش عبارتند از: تقسیم سود برای سهامداران شرکت و سود متعارف. 
در مواقعی که بخواهند در خصوص مشخص کردن سود سهامداران تصمیم‌گیری کنند به بررسی میزان سود و سپس چگونگی تقسیم و توزیع آن دست می‌زنند. در حالی که در سود متعارف به دنبال نهایی کردن مبلغ سود خالص هستند. میزان سود خالص یک مجموعه هم به چند عامل مهم وابستگی دارد. از جمله این عوامل می‌توان به برنامه‌های توسعه‌ای شرکت اشاره کرد و یا تغییرات و تحولات سازمانی و ساختاری آن را نام برد.

تجزیه و تحلیل‌های مالی 

یکی دیگر از عناصر مدیریت منابع مالی، تجزیه و تحلیل‌های مالی است. در این حوزه، شرایط مالی مجموعه مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته و سپس عملکرد آن مجموعه و وضعیت مالی و اقتصادی آن تحلیل می‌گردد و در نهایت شرایط عملکرد آن مجموعه در آینده تحلیل و بررسی شده و یا به بررسی کامل ریسک‌ها و بازده‌های مجموعه اقدام می‌شود. ارزیابی‌های مالی را می‌توان برای بررسی عملکرد کلی یک شرکت به سرانجام رساند و یا عملکرد بخش‌های مختلف یک سازمان را بررسی کرد. مدیر مالی ممکن است این بررسی‌ها را به صورت دوره‌ای انجام داده و یا در هر موقعیتی که نیاز است، به تجزیه و تحلیل مالی اقدام کند تا بتواند به تصمیم گیری بهتر و موثرتری دست بزند.

تجزیه و تحلیل مغایرت‌ها

تجزیه و تحلیل مغایرت‌ها یکی دیگر از اجزا و عناصر و ابزارهای مدیریت منابع مالی است. در این زمینه مدیران سعی دارند تمامی مغایرت‌های میان بودجه‌ای که به فعالیتی خاص تخصیص داده شده و پیش‌بینی‌های صورت گرفته را تجزیه و تحلیل کنند. این نوع مغایرت‌ها ممکن است مطلوب و خوشایند بوده و یا نامطلوب و منفی باشند. در هر صورت بررسی و تجزیه و تحلیل آن‌ها اهمیت داشته و مدیر مالی باید این کار را به طور دقیق انجام دهد.

منابع مالی در یک سازمان نقش و سهم قابل توجهی در گردش جریان مالی داشته و می‌توانند از کسری بودجه در یک کسب و کار جلوگیری به عمل آورند. 
با مدیریت صحیح این منابع و استفاده از آن‌ها می‌توان به صدور سند برای بخش‌های مختلف دست زد و یا به خرید و فروش اقدام نموده و حقوق و دستمزدها را پرداخت کرد. به طور کلی این بخش از کاهش بار کاری و کاهش بهره وری جلوگیری به عمل آورده و به توسعه یک کسب و کار کمک می‌کند. از سوی دیگر مدیریت منابع مالی در یک مجموعه قادر است به عرضه صحیح، مناسب و منظم منابع مالی اقدام کرده و به این اطمینان دست پیدا کند که سود کافی برای سهامداران به وجود آمده است. پس علاوه بر توجه به نقش منابع مالی در سازمان و مدیریت صحیح این منابع، توجه به ویژگی‌های منابع مالی خوب و بهترین مدیر مالی نیز ضرورت دارد. 
یک مدیر منابع مالی خوب، تمامی فعالیت‌های خود را بر اساس تجزیه و تحلیل‌های منطقی انجام داده و به اصول و قوانین اقتصادی اهمیت می‌دهد. مدیر مالی شایسته از اطلاعات ارائه شده در علم حسابداری استفاده کرده و مطالعه بسیار زیادی در حوزه افزایش سهام، چگونگی سرمایه گذاری، بودجه بندی و ... دارد. وی با راه‌های افزایش بودجه به طور کامل آشنا است. پس می‌تواند به تصمیم گیری¬های صحیح مالی دست زده و یا پس انداز، ارزش و اعتبارات یک شرکت را افزایش دهد.

برای آشنایی بیشتر با چگونگی به‌کارگیری مدل‌سازی مالی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و بهینه‌سازی منابع مالی کسب‌وکار، پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به مقاله مدل‌سازی مالی در مدیریت کسب‌وکار بیندازید.