انواع سازمان در کسب‌وکار و دسته‌بندی‌های آنها

با توجه به اینکه هر کدام از انواع سازمان ویژگی ها و مشخصات منحصر به فردی دارند، در این مقاله قصد داریم انواع سازمان در کسب و کار را برای شما به طور دسته بندی شده بررسی کنیم. دسته بندی سازمان ها اهمیت زیادی دارد چرا که کمک میکند ذهنیت و شناخت کامل تری نسبت به ماهیت سازمان ها داشته باشیم. 

در بخش ابتدایی مقاله به این موضوع میپردازیم که اساسا دسته بندی انواع سازمان چه فوایدی دارد:

1.    فهم بهتر ساختار سازمانی:

دسته‌بندی سازمان‌ها به ما کمک می‌کند تا ساختار و نحوه عملکرد آنها را درک کنیم. با دسته‌بندی سازمان‌ها، می‌توانیم الگوهای مشترک در ساختارها، روابط داخلی، نحوه تصمیم‌گیری و توزیع اختیارات را شناسایی کنیم.

2.    تحلیل و بررسی مقایسه‌ای:

با دسته‌بندی سازمان‌ها، می‌توانیم سازمان‌ها را با یکدیگر مقایسه کنیم و به تحلیل‌های مقایسه‌ای بپردازیم. ممکن است بخواهیم عملکرد سازمانی را مقایسه کنیم و ببینیم کدام سازمان‌ها در یک حوزه خاص بهتر عمل کرده‌اند و چرا. این تحلیل‌ها می‌توانند به ما کمک کنند تا الگوها و عوامل مؤثر در عملکرد سازمان‌ها را شناسایی کنیم.

3.    بررسی تأثیر ساختار سازمانی بر عملکرد:

ساختار سازمانی می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد سازمان داشته باشد. با دسته‌بندی سازمان‌ها، می‌توانیم نقش ساختار سازمانی را در عملکرد سازمان‌ها بررسی کنیم و ببینیم کدام سازمان‌ها با ساختار خاص بهتر عمل کرده‌اند. این بررسی به ما کمک می‌کند تا برای بهبود عملکرد سازمان‌ها، ساختار مناسبی را ایجاد کنیم.

4.    تعیین استراتژی‌های مناسب:

دسته‌بندی سازمان‌ها به ما کمک می‌کند تا محدوده‌ی فعالیت سازمان‌ها را شناسایی کنیم و استراتژی‌های مناسبی را برای آنها تعیین کنیم. مثلاً، سازمان‌های خصوصی و سازمان‌های غیرانتفاعی ممکن است نیاز به استراتژی‌های متفاوتی داشته باشند تا به اهداف خود دست پیدا کنند.

5.    قانون‌گذاری و تنظیمات:

دسته‌بندی سازمان‌ها به قانونگذاران و صاحبنظران در حوزه سیاست و سازمان‌دهی کمک می‌کند تا قوانین و تنظیمات مناسبی را برای هر دسته از سازمان‌ها تدوین کنند. با شناخت دسته‌بندی سازمان‌ها، می‌توان به طور مؤثرتری قوانین و مقرراتی را برای هر نوع سازمان تعیین کرد و نظارت مناسبی را بر روی فعالیت‌های آنها اجرا کرد.

به طور کلی، دسته‌بندی سازمان‌ها به ما کمک می‌کند تا بهتر درک کنیم که سازمان‌ها چگونه ساخته شده‌اند، چگونه عمل می‌کنند و چه تأثیری بر عملکرد و استراتژی آنها دارد. این درک ما را قادر می‌سازد تا بهبودهای لازم را ایجاد کنیم، استراتژی‌های مناسب را تدوین کنیم و قوانین و مقررات مؤثری را در زمینه سازمان‌دهی و نظارت بر سازمان‌ها اجرا کنیم.

اکنون که اهمیت دسته بندی سازمان ها را متوجه شدیم، در ادامه به این میپردازیم که سازمان ها را بر اساس چه معیارها و ملاک هایی میتوان تقسیم بندی کرد. باید بدانیم که سازمان‌ها را می‌توان بر اساس چندین معیار مختلف دسته‌بندی کرد. در زیر به برخی از اصلی‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
1.    اندازه: سازمان‌ها بر اساس تعداد کارکنان، درآمد، دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، بازار فعالیت و اندازه کلی آنها می‌توانند دسته‌بندی شوند. به عنوان مثال، سازمان‌ها می‌توانند بزرگ، متوسط و کوچک باشند.
2.    صنعت: سازمان‌ها می‌توانند بر اساس صنعت یا بخش اقتصادی که در آن فعالیت می‌کنند، دسته‌بندی شوند. به عنوان مثال، سازمان‌ها می‌توانند در صنایع مانند فناوری اطلاعات، خدمات مالی، بهداشت و درمان، حمل و نقل و غیره فعالیت داشته باشند.
3.    مالکیت: سازمان‌ها می‌توانند بر اساس نوع مالکیتشان دسته‌بندی شوند. به عنوان مثال، سازمان‌ها می‌توانند دولتی، خصوصی، غیرانتفاعی (موسسات خیریه و غیره) یا تعاونی باشند.
4.    ساختار: سازمان‌ها می‌توانند بر اساس ساختار سازمانی خود دسته‌بندی شوند. به عنوان مثال، سازمان‌ها می‌توانند سازمان‌های خطی، سازمان‌های ماتریسی، سازمان‌های بخشی یا سازمان‌های موسسه‌ای باشند.
5.    محدوده جغرافیایی: سازمان‌ها می‌توانند بر اساس محدوده جغرافیایی فعالیت خود دسته‌بندی شوند. به عنوان مثال، سازمان‌ها می‌توانند محدود به یک کشور خاص باشند، در سطح منطقه‌ای فعالیت کنند یا به صورت جهانی عمل کنند.
این تنها برخی از معیارهای دسته‌بندی سازمان‌ها هستند. معیارهای دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشند که بسته به نیازها و زمینه مورد نظر، استفاده شوند. همچنین، در بسیاری از موارد، سازمان‌ها می‌توانند در چندین دسته‌بندی قرار بگیرند.

حال بیایید ببینیم سازمان‌ها از لحاظ اندازه می‌توانند به چه گروه هایی دسته‌بندی شوند. البته، معیارهای دقیق برای تعیین هر دسته‌بندی ممکن است متفاوت باشد و بسته به منبعی که از آن استفاده می‌شود، تفاوتهایی در دسته‌بندی‌ها وجود داشته باشد. اما در حالت کلی، می‌توان سازمان‌ها را به سه دسته‌بندی اصلی زیر تقسیم کرد:

1.    سازمان‌های بزرگ:

این دسته شامل سازمان‌های بزرگتر و پیچیده‌تری است که تعداد کارکنان، درآمد، دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، بازار فعالیت و اندازه کلی آنها بیشتر است. به عنوان مثال، شرکت‌های چندملیتی بزرگ، بانک‌های بزرگ، شرکت‌های فناوری بزرگ و غیره به این دسته می‌توانند تعلق داشته باشند.

2.    سازمان‌های متوسط:

این دسته شامل سازمان‌هایی است که در میانه‌ی رده‌های اندازه‌گیری قرار می‌گیرند. آنها بزرگتر از سازمان‌های کوچک و کوچکتر از سازمان‌های بزرگ هستند. به عنوان مثال، شرکت‌های متوسط، فروشگاه‌های زنجیره‌ای متوسط و غیره ممکن است در این دسته قرار گیرند.

3.    سازمان‌های کوچک:

این دسته شامل سازمان‌های کوچکتر و ساده‌تر است که اندازه کارکنان، درآمد، دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، بازار فعالیت و اندازه کلی آنها کمتر است. به عنوان مثال، کسب‌وکارهای خانگی، فروشگاه‌های محلی و غیره ممکن است در این دسته قرار گیرند.

در هر صورت، این دسته‌بندی‌ها تنها یک راهنمای کلی برای دسته‌بندی سازمان‌ها بر اساس اندازه‌شان است و معیارها ممکن است در موارد خاص دیگری نیز مورد استفاده قرار گیرند.

سازمان‌ها از لحاظ ساختار نیز می‌توانند در انواع مختلفی طراحی شوند. در بخش بعدی برخی از انواع سازمان‌ها از نظر ساختار ذکر شده است:

1.    سازمان خطی (Linear Organization):

در سازمان خطی، ساختار سازمانی به صورت سلسله مراتبی طراحی می‌شود. در این ساختار، نیروها و اختیارات از بالا به پایین جریان دارند و ارتباط بین اعضای سازمان به صورت تنها یک مسیر خطی است. این نوع ساختار معمولاً در سازمان‌های کوچک و ساده استفاده می‌شود.

2.    سازمان ماتریسی (Matrix Organization):

در سازمان ماتریسی، ساختار سازمانی بر اساس دو بعد طراحی می‌شود. در این ساختار، اعضای سازمان به گروه‌های کاری تقسیم می‌شوند و هر فرد می‌تواند در چندین گروه کاری مختلف شرکت کند. این ساختار امکان انعطاف‌پذیری و همکاری بین بخش‌ها را فراهم می‌کند و معمولاً در سازمان‌هایی با پروژه‌های پیچیده و چندگانه استفاده می‌شود.

3.    سازمان بخشی (Functional Organization):

در سازمان بخشی، سازمان‌ها بر اساس وظایف و بخش‌های کاری تقسیم می‌شوند. هر بخش مسئولیت خاصی را در سازمان برعهده دارد، مانند بخش فروش، بخش بازاریابی، بخش مالی و غیره. این ساختار معمولاً در سازمان‌های بزرگ و پیچیده با تخصص‌های متفاوت استفاده می‌شود.

4.    سازمان موسسه‌ای (Divisional Organization):

در سازمان موسسه‌ای، ساختار سازمانی بر اساس واحدهای جغرافیایی یا محصولات/خدمات خاص تعریف می‌شود. هر واحد مستقل است و مسئولیت کامل بر روی محصول یا خدمات خود را دارد. این ساختار معمولاً در سازمان‌های بزرگ و چندملیتی استفاده می‌شود.

5.    سازمان تیمی (Team-based Organization):

در سازمان تیمی، ساختار سازمانی بر اساس تشکیل تیم‌های کوچک و مستقل طراحی می‌شود. هر تیم مسئولیت خاصی را در اجرای وظایف سازمانی بر عهده دارد. این ساختار بهبود همکاری و ارتعامل بین اعضای سازمان را ترویج می‌کند و معمولاً در سازمان‌های پویا و نوآور استفاده می‌شود.

این تقسیم‌بندی‌ها تنها چند نمونه از انواع ساختارهای سازمانی هستند و در عمل ممکن است سازمان‌ها از ترکیبی از این ساختارها استفاده کنند یا ساختارهای خاص خود را داشته باشند. همچنین، در برخی موارد ممکن است سازمان‌ها ساختارهای سلسله‌مراتبی یا ماتریسی را به ساختارهای شبکه‌ای یا خودسازماندهی تغییر دهند تا به نیازهای خاص خود پاسخ دهند.

در آخر به این اشاره میکنیم که سازمان‌ها از لحاظ مالکیت می‌توانند در انواع مختلفی طراحی شوند. برخی از انواع سازمان‌ها از نظر مالکیت را در انتها مشاهده خواهید کرد:

1.    سازمان‌های دولتی (Government Organizations):

این نوع سازمان‌ها تحت مالکیت و کنترل دولت یا نهادهای دولتی قرار دارند. آنها به منظور ارائه خدمات عمومی، اجرای سیاست‌های دولتی و تامین نیازهای اجتماعی تشکیل می‌شوند. مثال‌هایی از سازمان‌های دولتی شامل وزارتخانه‌ها، سازمان‌های عمومی، شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی مختلف در یک کشور هستند.

2.    سازمان‌های خصوصی (Private Organizations):

سازمان‌های خصوصی متعلق به یک یا چند فرد یا شرکت خصوصی هستند. آنها با هدف کسب سود، ارائه خدمات یا تولید محصولات در بازار عمل می‌کنند. سازمان‌های خصوصی می‌توانند از اندازه کوچک و تعداد کمی کارکنان تا بزرگ و چندملیتی باشند. به عنوان مثال، شرکت‌ها، شرکت‌های مسئولیت محدود، کسب‌وکارهای خانوادگی و شرکت‌های بزرگ چندملیتی از نوع سازمان‌های خصوصی هستند.

3.    سازمان‌های غیرانتفاعی (Nonprofit Organizations):

این نوع سازمان‌ها به هدف ارائه خدمات عمومی، خیریه، اجتماعی یا فرهنگی تشکیل می‌شوند و دستمزد یا سود اقتصادی را به عنوان اهداف اصلی ندارند. سازمان‌های غیرانتفاعی معمولاً تحت مالکیت موسسات خیریه، سازمان‌های مردم‌نهاد، سازمان‌های غیردولتی (NGO) و سازمان‌های غیرانتفاعی مذهبی فعالیت می‌کنند.

4.    سازمان‌های تعاونی (Cooperative Organizations):

سازمان‌های تعاونی توسط اعضای آن تشکیل می‌شوند و هدف اصلی آنها تامین نیازهای اعضا و بهره‌برداری مشترک از منافع است. این سازمان‌ها معمولاً در صنایع کشاورزی، مسکن، مصرفی و خدمات مالی فعالیت می‌کنند.

این تقسیم‌بندی‌ها تنها چند نمونه از انواع سازمان‌ها از نظر مالکیت بودند و در عمل ممکن است سازمان‌ها و ترکیبی از این انواع باشند و وضعیت مالکیت در هر سازمان می‌تواند متفاوت باشد.