انواع حقوق و دستمزد چگونه تعیین می‌گردد؟

فهرست محتوا:

حقوق و دستمزد منابع انسانی
عوامل تاثیر گذار بر حقوق و دستمزد
اجزاء حقوق و دستمزد
انواع حقوق و دستمزد
چگونگی و نحوه محاسبه و پرداخت حقوق و دستمزد
ساختار و نظام‌های حقوق و دستمزد

یکی از مفاهیم و موضوعات بسیار مهم در حوزه مدیریت کسب و کار و یا مدیریت منابع انسانی، موضوع تدوین حقوق و دستمزد و چگونگی انجام این کار است. به طور کلی می‌توان گفت مدیریت جبران خدمت که به آن مدیریت حقوق و دستمزد نیز گفته می‌شود بخش بسیار مهمی از مدیریت منابع انسانی محسوب می‌شود و به برنامه‌ریزی برای دستمزدها، سازماندهی و کنترل مستقیم آن‌ها تاکید و تمرکز دارد. همان‌طور که می‌دانید حقوق و دستمزد به هزینه‌هایی گفته می‌شود که کارفرمایان و یا صاحبان کسب و کارهای مختلف در قبال کارها و فعالیت‌های پرسنل و کارکنان خود به آن‌ها پرداخت می‌نمایند و سعی آن‌ها در واقع جبران خدمت و وقت و زحمات کارکنان و پرسنل است. در این مقاله قصد داریم به این موضوع بپردازیم که انواع حقوق و دستمزد چگونه تعیین می‌گردند. اگر شما هم در این حوزه با سوال و یا دغدغه‌ای مواجه شده‌اید با ما همراه باشید.

حقوق و دستمزد هرچند در کنار یکدیگر به کار می‌روند اما با هم چند اختلاف جزئی دارند. برای نمونه، حقوق به مبلغی گفته می‌شود که در ازاء میزان مشخصی کار و فعالیت به کارگران و کارمندان و پرسنل یک مجموعه پرداخت می‌شود. کار کرد کارکنان می‌تواند به صورت هفتگی و یا ماهیانه و یا حتی روزانه محاسبه شده و حقوق آن‌ها پرداخت شود. حقوق را می‌توان نوعی بدهی به شمار آورد که یک سازمان نسبت به خدمات پرسنل خود در یک محدوده زمانی خاص داشته و باید آن را در تاریخ مشخصی پرداخت نماید. در حالی که دستمزد در واقع تصفیه کننده بازار کار محسوب می‌شود. برای محاسبه دستمزد در حالت معمول، پایه را ساعت کاری قرار می‌دهند. پس دستمزد به صورت ماهیانه پرداخت نخواهد شد. انواع دستمزد را می‌توان شامل دستمزد اسمی و واقعی به شمار آورد. دستمزد واقعی به سطح کلی و عمومی قیمت‌ها اشاره دارد و قدرت خرید یک فرد را نشان می‌دهد.
در حالی که دستمزد اسمی، همان میزان پول و یا دستمزدی است که به یک نیروی کار پرداخت می‌گردد. از آنجایی که حقوق و دستمزد کارکنان یک مجموعه بخش بالایی از درآمدها و هزینه‌های یک شرکت را در بر می‌گیرد و از سوی دیگر قیمت و محاسبه آن هم بسیار مهم است، پس می‌توان گفت سیاست های پرداخت حقوق و دستمزد و محاسبه آن اهمیت بسیار بالایی برای یک مجموعه دارند. 
هرگونه اختلاف و یا عدم محاسبه صحیح و دقیق حقوق و دستمزد سبب می‌شود تا کسب و کار با اشکالات جدی مواجه شده و یا روابط کارفرمایان با کارکنان مختل گردد. یکی از بزرگ‌ترین رمز موفقیت کسب و کارهای بزرگ و سازمان‌های پیشرفته، پرداخت منظم دستمزد و حقوق کارکنان است. این شرکت‌ها سعی دارند رضایت بیشتر کارکنان خود را جلب نموده و انگیزه کار و فعالیت را در آن‌ها تقویت کنند. در این صورت پرسنل مجموعه با انرژی و نیروی بهتری به کار و فعالیت خود ادامه خواهند داد.

فرآیند محاسبه حقوق و دستمزد برای هر فرد در جایگاه‌های مختلف شغلی متفاوت است. برای محاسبه حقوق و دستمزدهای افراد مختلف باید عوامل متنوعی را بررسی و ارزیابی کرد. از میان این عوامل برخی به داخل مجموعه مربوط بوده و برخی خارجی‌اند. از جمله عوامل خارجی موثر بر دستمزد و حقوق پرسنل می‌توان به وضعیت اقتصادی یک کشور اشاره کرد و یا نبود مکان، نبود نوعی مهارت خاص و ... را نام برد. عوامل داخلی نیز تلاش و میزان فعالیت پرسنل، قواعد سازمان و .... هستند.

اجزاء حقوق و دستمزد را می‌توان شامل مواردی از قبیل حقوق پایه، پرداخت‌های اضافه، پرداخت‌های انگیزشی و مزایای جانبی، افزایشی حقوق و خدمات به شمار آورد. حقوق پایه به همان میزان دستمزدی گفته می‌شود که به کارکنان در ازاء کاری که انجام می‌دهند پرداخت می‌شود. حقوق کارکنان ممکن است به صورت ماهانه پرداخت شده و یا در قبال یک کار مشخص و حق الزحمه یک فعالیت خاص باشد. پرداخت‌های اضافه شامل پرداخت‌هایی است که حقوق کارکنان را تعدیل نموده و در این حوزه به مواردی از قبیل هزینه‌های زندگی، اضافه کاری‌ها، حق عائله مندی و فرزندان، میزان سختی کار، حق بیمه، باز پرداخت‌ها و  ... توجه دارند. 
پرداخت‌های انگیزشی به نوعی از دستمزدها گفته می‌شود که بر اساس میزان دستیابی به یک هدف خاص و یا انجام یک پروژه با موفقیت به یک کارمند اعطا می‌گردد. این نوع پرداخت‌ها در حالت معمول به منظور تحسین و یا شایستگی کارکنان به آن‌ها اختصاص پیدا می‌کند تا بهره‌وری آن‌ها افزایش بیشتری پیدا کرده و سایر پرسنل تشویق و ترغیب شوند مسئولیت‌های خود را به صورتی صحیح و دقیق انجام دهند. 
از دیگر اجزاء حقوق و دستمزد می‌توان به مزایای جانبی و افزایش حقوق اشاره کرد که شامل خدمات تشویقی از قبیل مرخصی با حقوق، بیمه سلامت، بازنشستگی، سهیم کردن کارمندان در سود شرکت و ... است. از دیگر اجزا و عناصر حقوق و دستمزد می‌توان به دوایر کنترل سیستم حقوق و دستمزد اشاره کرد. سیستم حقوق و دستمزد به طور کلی به مجموعه‌ای از اجزا که به یکدیگر پیوسته‌اند گفته می‌شود. این اجزا در درون یک موسسه و یا سازمان قرار گرفته و اطلاعات مربوط به سهم نیروی کار در تولید محصولات و یا ارائه خدمات را به اطلاعات حقوق و دستمزد تبدیل می‌کنند. از جمله اطلاعات و داده‌های مربوط به کارکنان و یا نیروی کار یک مجموعه می‌توان به نام پرسنل، شماره پرسنلی، شماره بیمه، ساعات و یا روزهای کاری، نرخ دستمزد، میزان اضافه کاری و .. اشاره کرد.

همان‌طور که پیش از این نیز گفته شد هزینه‌های مربوط به حقوق و دستمزد درصد بسیار بالایی از هزینه‌های یک سازمان را به وجود می‌آورند. پس باید در سیستم حقوق و دستمزد پیش‌بینی‌های کافی و مورد نیاز برای اطمینان یافتن از پرداخت صحیح و به موقع حقوق و دستمزد مبذول شود.این سیستم باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که اطلاعات مورد نیاز با سرعتی بالا گردآوری شده و کسورات مورد محاسبه قرار بگیرند. این موضوع اهمیت شکل‌گیری دوایر کنترل سیستم حقوق و دستمزد در سازمان‌های مختلف را افزایش داده است. در ادامه به شرح مختصر و توضیحی کوتاه در این باره خواهیم پرداخت.

دوایر حقوق و دستمزد

یکی از مهمترین اجزاء حقوق و دستمزد، دایره حقوق و دستمزد است. این بخش وظیفه دارد به محاسبه دستمزدها اقدام نموده و کسورات بیمه و مالیات را نیز در نظر بگیرد. سپس میزان خالص حقوق هر کدام از کارکنان را تعیین نماید.

دوایر حسابداری حقوق و دستمزد

همان‌طور که می‌دانید در هر سازمان و یا مجموعه حسابدارانی حضور دارند که وظیفه اصلی آن‌ها فراهم کردن صورتحساب و پرداختی‌های کارکنان و پرسنل مجموعه است. این افراد مسئولیت پردازش چک‌های حقوق را نیز برعهده دارند و یا باید پرونده‌های حقوق و دستمزد تمامی کارکنان را نگهداری نموده و گزارشات مورد نیاز مالی را به وجود دارند. این افراد باید وظایف و مسئولیت‌های خود را مطابق با اصول و قوانین حقوق و دستمزد انجام داده و سیاست‌های پرداخت حقوق و دستمزد را در نظر بگیرند.

دوایر کارگزینی

دایره کارگزینی وظایف و مسئولیت‌های بسیار زیادی را در یک مجموعه برعهده داشته و یکی از مهم‌ترین دوایر کنترل سیستم حقوق و دستمزد به شمار می‌رود. این دایره وظیفه دارد نیروهای انسانی مورد نیاز مجموعه را تأمین کند. پس به استخدام و جذب نیروهای تازه اقدام می‌نماید. ارائه آموزش‌های مورد نیاز و متناسب با کار به نیروهای تازه استخدام شده و مبتدی از دیگر وظایف این بخش است. یکی از مهمترین وظایف و مسئولیت‌های این دایره دسترسی به توافق با کارکنان در مورد میزان حقوق و دستمزدها متناسب با قوانین کار و مطابق با اصول داخلی شرکت است. کارکنان شاغل در بخش و دایره کارگزینی وظیفه دارند از تمامی اطلاعات مربوط به پرسنل از قبیل سابقه کاری، بیمه، سوابق تحصیلی و ... حفاظت به عمل آورده و آن‌ها را در اختیار دایره محاسبه حقوق و دستمزد قرار دهند.

دوایر ثبت ورود و خروج کارکنان

یکی از مهمترین عوامل اثر گذار بر میزان حقوق و دستمزد کارکنان، ساعات کاری آن‌ها و ساعاتی که در سازمان به ارائه خدمات مشغول شده‌اند. به همین دلیل محاسبه ساعت ورود و خروج کارکنان موضوع بسیار با اهمیتی بوده و شرکت‌ها برای کنترل و نظارت هر چه بیشتر بر این فرایند و به منظور محاسبه ساعات کار عادی و یا اضافه آن‌ها از دایره‌ای کمک می‌گیرند که دایره ثبت اوقات کار نام گرفته است. کارکنان شاغل در این بخش‌ها از روش‌ها و راهکارهای مختلفی به منظور ثبت ساعات کاری پرسنل مجموعه کمک می‌گیرند.

حقوق و دستمزد ثابت

حقوق و دستمزد ثابت همان‌طور که از نامش نیز مشخص شده ثابت و غیرقابل تغییر است. این مقدار در ازای یک فعالیت کاری مشخص به یک کارمند پرداخت شده و در این زمینه و بر سر این میزان با وی توافق صورت پذیرفته است.

حقوق و دستمزد متغیر

این میزان از حقوق کارکنان را می‌توان بر اساس چند عامل دچار تغییر و تحولاتی کرد. یکی از مهمترین این عوامل میزان فعالیت کارکنان و تلاش آن‌ها در سازمان است. به گونه‌ای که کارکنان می‌توانند با تلاش و فعالیت بیشتر کاری در سازمان مد نظر حقوق و دستمزدهای بیشتری دریافت کنند.

فوق العاده و اضافه کاری

برخی از کارکنان یک مجموعه علاوه بر انجام فعالیت‌های شغلی خود در ساعات کار عادی، برخی از فعالیت‌ها و خدمات اضافه کاری را نیز به سازمان مورد نظر ارائه داده و در برخی از ساعات به صورت اضافه کار می‌کنند. در حالت معمول سازمان‌ها برای این دسته از کارکنان خود مبالغی را تدارک دیده و به آن‌ها پرداخت می‌کنند که نرخ آن ۴۰ درصد دستمزدهای عادی را در برمی‌گیرد.

حقوق و دستمزد کارکنان عادی، مدیران و متخصصین 

برای محاسبه دقیق حقوق و دستمزد کارکنان عادی یک مجموعه باید از میزان تعیین شده در قانون کار متابعت کرد. همان‌طور که می‌دانید در یک سازمان، مدیران و یا متخصصینی هم حضور داشته که سطح علمی و مهارتی و یا تخصصی آن‌ها از کارکنان عادی آن مجموعه بالاتر است. برخی ازاین افراد نیز ممکن است تجربه کاری و یا سابقه بالاتری به دست آورده باشند. این افراد در حالت معمول حقوق و دستمزدهای بالاتری هم دریافت خواهند نمود.

در حال حاضر حسابداران در مجموعه‌های مختلف و سازمان‌های متعدد از راهکارها، ابزارها و فرمول‌های گوناگونی برای محاسبه حقوق و دستمزد کارکنان استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده این افراد، نرم افزارهای حسابداری هستند.

ساختار پرداخت‌های یک مجموعه و یا نظام‌های حقوق و دستمزد را می‌توان شامل چند فاکتور اصلی دانست که با یکدیگر روابطی دارند. از جمله این موارد می‌توان به عرف اجتماعی اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانید در شرایط فعلی حداقل پایه حقوق بر اساس قوانین و مقررات سیستم حقوق و دستمزد توسط برخی از سازمان‌ها و یا نهادهای قانونی مشخص می‌شود. دیگر فاکتور اثرگذار در ساختار پرداخت یک مجموعه، شرایط اقتصادی جامعه است. یکی از این عوامل، میزان تقاضا برای کار بوده که بر میزان دستمزد کارکنان هم اثراتی را به وجود می‌آورد. عوامل شرکتی نیز در این زمینه اثرگذارند. از جمله عوامل شرکتی و یا سازمانی می‌توان به نوع فناوری‌های مورد استفاده یک مجموعه اشاره کرد. 

از سوی دیگر برخی از صاحبان کسب و کارها از حقوق و دستمزد به عنوان یک عامل ایجاد انگیزه و انرژی استفاده کرده و عملکرد شغلی کارکنان را افزایش می‌دهند. الزامات شغلی نیز تعیین کننده ساختار و نظام‌های حقوق و دستمزد خواهند بود. همان‌طور که می‌دانید برای انجام برخی از کارها به دانش بالاتری نیاز است و یا باید کارکنان مهارت‌های خاصی داشته و یا تجارب بالاتری به دست آورده باشند. 
این دسته از مشاغل در حالت معمول حقوق و دستمزد بیشتری هم دریافت می‌کنند. از سوی دیگر کارکنان یک مجموعه بر حسب دانش‌ها و مهارت‌هایی که به دست آورده‌اند در جایگاه‌ها و رتبه‌های مختلفی هم قرار خواهند گرفت. هر کدام از جایگاه‌ها و وظایف و مسئولیت‌های خاصی داشته و میزان حقوق و دستمزد کارکنان و پرسنل آن‌ها نیز با یکدیگر متفاوت است. در حالت معمول سازمان‌ها پرداخت‌های خود را بر اساس چند عامل انجام می‌دهند. از جمله این عوامل می‌توان به رقابت در بازار کار اشاره کرد و یا شرایط بازار محصول، ویژگی‌های سازمانی، اندازه شرکت و .. را نام برد.